HISTORIA

Miasto Szczekociny w herbie ma miecz w słup (pionowo) stojący na czerwonym polu. W heraldyce miejskiej symbol ten może wyrażać jedno z najistotniejszych praw miast średniowiecznych, wynikające z lokacji na prawie niemieckim. Symbolizuje on tzw. „ius gladii”, czyli jurysdykcje sięgającą kary śmierci. Najstarsze pisane wzmianki o Szczekocinach pochodzą z 1307r. Istotną przesłanką do założenia miasta było istnienie dość znaczącej osady, funkcjonującej na skrzyżowaniu ówczesnych szlaków handlowych. Inicjatywa ta wyszła od Piotra Odrowąża, dziedzica tych terenów, który jako pierwszy z rodziny Szczekockich piastował ważne urzędy i dostojeństwa w Królestwie Polskim w czasach Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego. Przez wieki Szczekociny spełniały rolę lokalnego ośrodka administracyjno-gospodarczego. Na przełomie XIV i XV miasto było siedzibą rodu rycerskiego Odrowążów. Okres świetności miasta przypada na wiek XVI. Szczekociny to prężny ośrodek gospodarczy. W mieście istniały cechy rzemieślnicze: garncarzy, piekarzy, krawców, kuśnierzy, kołodziejów, bednarzy, stolarzy, ślusarzy, sukienników i piwowarów. Włodarzami dóbr w tym okresie byli Oleśniccy, Jordanowie i Korycińscy. Miasto zostało zniszczone doszczętnie w okresie wojen szwedzkich. Dopiero w XVIII wieku następuje powolny rozwój. Szczekociny staja się własnością Franciszka Dembińskiego i Urszuli z Morsztynów Dembińskiej. Dzięki ich funduszom udaje się odbudować większość budynków miejskich.

Jan Chrzciciel Lampi, Portret damy z nutami (Urszula z Morsztynów Dembińska) ok. 1789r.

 W latach osiemdziesiątych XVIII w. gruntownej przebudowie ulega kościół parafialny pw. Św. Bartłomieja. Dembińscy wznieśli również istniejący do dziś pałac, którego gościem już w 1787 r. był król Stanisław August Poniatowski. W okresie Powstania Kościuszkowskiego 6 czerwca 1794 roku pod Szczekocinami rozegrała się nierówna bitwa miedzy wojskami dowodzonymi przez Tadeusza Kościuszkę a przeważającymi siłami prusko – rosyjskimi. W bitwie zginęli generałowie Wodzicki i Grochowski. Śmiertelnie ranny został chłopski bohater spod Racławic Bartosz Głowacki.

„Bitwa pod Szczekocinami”
Obraz autorstwa: Zofii Fabjańskiej, Urszuli Pytlarskiej, Urszuli Kowalczyk, Mirosława Szreniawskiego.

W XIX wieku Szczekociny należą do Łubieńskich, Czackich, Halpertów. Na terenie miasta dominuje drobny handel, tkactwo, szewstwo. Założono tu niewielką fabrykę płótna i destylarnie. Podobnie jak szereg małych miast Królestwa Kongresowego, Szczekociny utraciły prawa miejskie w 1870 roku, by odzyskać je ponownie w roku 1923. W tym czasie poważna siłę ekonomiczną zaczyna stanowić w mieście ludność żydowska, która coraz chętniej osiedla się w Szczekocinach, znajdując tutaj przychylny klimat i dobre sąsiedztwo. Okres dwudziestolecia międzywojennego utwierdza status miasta jako lokalnego ośrodka administracyjnego i gospodarczego. W tym okresie miasto osiąga największą w swoich dziejach liczbę ludności 6240.W Szczekocinach powstają liczne organizacje społeczno – politycznej, banki oraz szkoła średnia.

Rynek w Szczekocinach XX-lecie międzywojenne
 

Okres okupacji niemieckiej spowodował ogromne spustoszenie wśród szczekocińskiej społeczności, szczególnie ludności żydowskiej, którą poddano bezwzględnej eksterminacji. Zginęło prawie dwa tysiące mieszkańców Szczekocin, w tym cała ludność żydowska. Stan zabudowań uległ zniszczeniu w 75%.

Rynek w Szczekocinach Rok 1939

Ciekawe dzieje mają również wsie wchodzące w skład gminy Szczekociny:

• Bonowice – wymieniona w dokumencie z roku 1257 w liczbie wsi dających dziesięcinę Klasztorowi w Zawichoście. W roku 1527 przełożona Klasztoru Św. Andrzeja w Krakowie sprzedaje Pietraszowi za Szczekocin wójtostwo we wsiach Grabiec i Bonowice za 80 grzywien [Kod. Małop. 53, 293]. W połowie XV wieku ma 14 łanów kmiecych, 2 sołtysie i folwark. Łany kmiecie i folwark dają dziesięcinę klasztorowi (Klarysek) a sołtysowo Kościołowi w Szczekocinach [Długosz, L. B., II, 214].
•  Brzostek – wieś wspomniana u Długosza [T I, str. 18]. Dziedzicami jej w XV wieku byli Prandota Szreniawita i Gaworek herbu Rawa.
• Drużykowa – w XV wieku dziedzicami byli Abraham Ulkowski herbu Gryf i Wilhelm Godziemba [Długosz, I, 29].
• Goleniowy – w 1306 roku Straż z Końskich zastawia Goleniowy i Chebdze za 250 grzywien Janowi Muskacie, biskupowi krakowskiemu, jako wynagrodzenie za szkody, pożogi, gwałty, ucisk i więzienie kmieci dokonywane w dobrach biskupich [Katalog Krak. I, 150]. Acta Camerila Apostolica, w latach 1346- 58 wymieniają kościół w Goleniowach (de Golenów) płacący Świętopietrze. W lutym 1353 biskup Bodzanta wydaje w Krakowie dokument, w którym zaznacza, że w Goleniowach Otto, Kantor Sandomierski, kanonik krakowski, kanclerz Państwa postawił „de novo” kościół i uposażył go dwoma łanami pola w własnej posiadłości i karczmą w Chebdzach. Kościół ten dzięki Ottonowi otrzymał dziesięcinę z Tarnowej Góry. Zaś Długosz w L. B. II 102 mówi: Goleniowa, Wieś mająca kościół parafialny z cegły wymurowany, który Otto z Mstyczowa, prepozyt gnieźnieński i kanclerz herbu Lis w roku 1360 postawił. W XVII wieku dziedzicem Goleniów był Wespazjan Kochowski, znany poeta. Tradycja mówi, że dawniej zamek (dwór) stał między Chałupkami i Szczekocinami, przy trakcie, gdzie dziś stoi figura św. Jana Nepomucena.
• Grabiec – wieś wspomniana w roku 1332, kiedy to Jolanta, przełożona klasztoru Klarysek w Krakowie sprzedaje sołtystwo w tej wsi, Janowi z Kurzelowa. W roku 1357 Prakseda, przełożona, sprzedaje też sołtystwo Pietraszowi ze Szczekocin [Kod. Mołop I 223, 244]. Wieś ta słynna jest również z utworzenia tu 4 sierpnia 1940 r. (w gospodarstwie Pana Jana Paska) Batalionów Chłopskich. W tworzeniu tej podziemnej armii brał udział późniejszy generał dywizji Franciszek Kamiński – komendant BCh.
• Ołudza – pierwsze wzmianki z roku 1198, w dokumentach Holuza, Holucza, Oluza, Oludza. Bolesław Wstydliwy fundując klasztor Klarysek w Zawichoście w 1257 r. nadaje mu w uposażeniu między innymi dziesięciny z Ołudzy [Kod. Dypl. Małop 53, 71, 75]. U Długosza raz podawana, jako należąca do parafii Kidow [Lib. Ben. III, 8], drugi raz w parafii Irządze [III, 325]. W wieku XV wieś należy do Klasztoru miechowskiego. Był tu folwark klasztorny, pasieka, sadzawka, karczma, młyn i jeden zagrodnik. Pozniesieniu klasztoru wieś staje się wsią rządową. Dobra rządowe Ołudza oddzielone zostały od dóbr rządowych Rokitno w roku 1856 i składały się z folwarku Ołudza 388 mórg i folwarku Bonowice – 98 mórg i 1628 mórg lasu.
• Ołudza Wola – w XIX wieku wchodzi w skład dóbr rządowych Ołudza.
• Przyłęk – zwany Przyłękiem Szlacheckim. Pierwszy drewniany Kościół w Przyłęku w roku 1412 wznieśli i wyposażyli – Prandota i Wyzga, dziedzice Przylega za zgodą Piotra Wysza biskupa krakowskiego. W połowie XV wieku stał w Przyłęku kościół parafialny, którego kolatorami byli Jan i Prandota Szreniawici. 9 października 1560 r. Marian Przyłęcki, sędzia i burgrabia krakowski, dziedzic miejscowy, wydzierżawił od miejscowego plebana Stanisława Stomnickiego na 3 lata uposażenie probostwa i wieś Kluczyce. Wkrótce tenże Marian Przyłęcki zamienia miejscowy kościół w zbiór ariański. Dopiero po 30 latach staraniem Grotów, Pągowskich, Prandoty i Jana Przyłęckiego, kościół zostaje zwrócony katolikom. Na początku XVII wieku z Przyłęckich wyróżniali się Stefan Marian z Przyłęku Przyłęcki, który w 1628 r. studiował na Uniwersytecie w Bolinii i Achacy Przyłęcki, Kasztelan oświęcimski oraz ksiądz Stanisław Przyłęcki, kanonik Poznański, sekretarz króla (1647 r.). Obecny kościół murowany ufundowała w roku 1780 Justyna z Raczyńskich Moszczańska, dziedziczka wsi, kasztelanowa santocka.
• Rędziny – w XVII wieku Randzyny. Na początku XVI wieku dziesięcina z pól dworskich szła dla plebana w Chrząstowie, miała wartość około seksageny [Laski, L.B., I. 561].
• Rokitno – zwana Rokitno Rządowe. W dokumencie uposażenia Klasztoru Klarysek w Zawichoście z dnia 2 marca 1257 r. Bolesław Wstydliwy daje wieś kościelną Rokitno. Po najeździe tatrsim wskutek spustoszenia Zawichostu wieś staje się własnością klasztoru SW. Andrzeja w Krakowie. W 1319 r. Wirchosłwawa poleca osadzenie wsi na prawie niemieckim, sołtysom Boguniowi i Wrotkonowi (braciom). Mieli oni prawo trzymać dwie jatki: chlebna i mięsna. W połowie XV wieku stoi w Rokitnie kościół drewniany p.w. Św. Marii Magdaleny. W 1581 r. wieś należy do Szafrańca. Pierwotny kościół uległ spaleniu dlatego też ksiądz Seweryn Kromer, proboszcz miejscowy w roku 1624 buduje nowy kościół drewniany, konsekrowany w 1629 r. przez biskupa Tomasza Oborskiego, Sufragana Krakowskiego. W roku 1639 Ksenia klasztoru Św. Andrzeja w Krakowie Eufrozyna Stanisławska na prośbę Ówczesnego proboszcza księdza Piotra Żarskiego ofiaruje dla tutejszego kościoła obraz Matki Bożej Pocieszenia. W roku 1876 ksiądz Władysław Ineman wraz z parafinami buduje nowy, murowany kościół.
• Kaszczor – w dokumencie z roku 1364 Clastor. Wroku 1365 Kazimierz Wielki, król Polski pozwala klasztorowi św. Andrzeja (Klatysek) w Krakowie, założyć przy karcznie klasztornej zwanej Clastor koło wsi Rokitno, przy drodze z Żarnowca do Lelowa, miasto na prawie niemieckim. Wójt z ławnikami ma sądzić sprawy większe i mniejsze. Osada otrzymuje targi tygodniowe [Kod. Małop I, 325]. Lokalizacja miasta nie doszła jednak do skutku.
• Siedliska – w XV wieku wieś była własnością Tęgoborskich herbu Bylina, według reg. pob. Powiatu krakowskiego z roku 1490 wieś Siedliska należy do parafii Pilica. W roku 1581 wieś należała do parafii Nankło i była w części własnością Andrzeja Tęgoborskiego, Walerego Otfinowskiego i Bartłomieja Tęgoborskiego. W okresie międzywojennym właścicielami Siedliska są Komorowscy. W okresie II wojny światowej w majątku tym przebywa Franciszek Starowieyski- słynny malarz. Z rodu Komorowskich z Siedliska wywodzi się Anna Komorowska, której córka Matylda d’UDEKEM d’ACOZ, została żoną księcia Filipa – belgijskiego następcy tronu, czyli przyszła królowa Belgii.
• Starzyny – w wieku XV należy do parafii Nakło, własność Piotra i Abrahama herbu Godziemba, z łanów kmiecich dziesięcinę płacono w Seceminie, a z 4 folwarków dziesięcinę płacono plebanowi w Nakle [Długosz L. B., II, 217]. W 1581 r. mieli tu część: Marcin Przyłęcki, Stanisław Psarski, Kasper Lipieński, Sebastian Daleski, Bak, Druszkowski.
• Szyszki – w roku 1581 wieś Szyszki w parafii Nakło była własnością Otwinowskiego (według reg. pob. powiatu lelowskiego). A oto przykład współczesnej architektury w Szyszkach.
• Tęgobórz – w połowie XV wieku jest własnością Stanisława Tęgoborskiego (miała 7 łanów kmiecich, 2 zagrody), folwark, z którego dziesięcinę płacono plebanowi w Nakle. [Długosz L. B., II, 219]. W roku 1581 jej część należy do Mateusza Szczepanowskiego.